Próchnica zębów to jedna z najczęściej występujących chorób jamy ustnej na świecie, dotykająca osoby w każdym wieku. Choć większość ludzi kojarzy ją głównie z niewłaściwą higieną jamy ustnej i nadmiernym spożyciem cukrów, coraz częściej pojawia się pytanie: czy próchnica jest zaraźliwa? W tym artykule przyjrzymy się, czy i w jaki sposób bakterie próchnicotwórcze mogą być przenoszone między ludźmi oraz jakie są konsekwencje takiej transmisji.
Najważniejsze informacje:
- Czym jest próchnica? Definicja i mechanizm powstawania zmian próchnicowych
- Bakterie próchnicotwórcze – czy można się nimi zarazić?
- Kiedy i jak dochodzi do zarażenia się próchnicą?
- Czy można zarazić się próchnicą od partnera?
- Dlaczego dzieci są szczególnie narażone na zarażenie próchnicą?
- Jak zapobiegać przenoszeniu bakterii próchnicotwórczych?
- Czy leczenie próchnicy wpływa na jej zakaźność?
Czym jest próchnica? Definicja i mechanizm powstawania zmian próchnicowych
Próchnica to proces demineralizacji twardych tkanek zęba, wywoływany przez kwasy powstające w wyniku metabolizmu cukrów przez bakterie bytujące w jamie ustnej. Proces ten prowadzi do uszkodzenia szkliwa, a następnie do zniszczenia głębszych struktur zęba – zębiny i miazgi.
Głównymi sprawcami próchnicy są bakterie z grupy Streptococcus mutans oraz Lactobacillus acidophilus, które metabolizują węglowodany i produkują kwasy obniżające pH płytki nazębnej. Gdy pH spada poniżej 5,5, rozpoczyna się proces demineralizacji szkliwa.
Bakterie próchnicotwórcze – czy można się nimi zarazić?
W odróżnieniu od infekcji wirusowych, takich jak grypa, próchnica nie rozwija się wskutek jednorazowego kontaktu z patogenem. Jednak, co istotne, bakterie odpowiedzialne za rozwój próchnicy są mikroorganizmami zakaźnymi. Oznacza to, że można je przenieść z jednej osoby na drugą, co potwierdzają liczne badania mikrobiologiczne.
Najczęściej do kolonizacji jamy ustnej przez Streptococcus mutans dochodzi we wczesnym dzieciństwie, głównie w wyniku transmisji wertykalnej, czyli z matki na dziecko. Przykładowe sytuacje sprzyjające przenoszeniu bakterii:
- oblizywanie smoczka lub łyżeczki dziecka przez opiekuna,
- dzielenie się sztućcami,
- całowanie dziecka w usta.
Transmisja horyzontalna – między dorosłymi, a także z innych członków rodziny lub rówieśników w przedszkolu na dziecko – również jest możliwa, np. poprzez:
- całowanie partnera,
- picie z tej samej butelki lub filiżanki,
- korzystanie z tych samych szczoteczek do zębów (co jest wysoce niewskazane).
Kiedy i jak dochodzi do zarażenia się próchnicą?
Noworodek przychodzi na świat bez bakterii w jamie ustnej. Kolonizacja bakteriami próchnicotwórczymi następuje zwykle w ciągu pierwszych 2 lat życia dziecka, szczególnie w okresie wyrzynania się zębów mlecznych.
Pierwsze okno infekcji – to pojęcie wprowadzone w kontekście transmisji bakterii S. mutans – określa najbardziej prawdopodobny moment kolonizacji. Badania sugerują, że największe ryzyko przeniesienia bakterii istnieje między 19. a 33. miesiącem życia dziecka.
Warto zaznaczyć, że samo przeniesienie bakterii nie gwarantuje jeszcze powstania próchnicy – konieczne są dodatkowe czynniki:
- obecność węglowodanów w diecie (zwłaszcza cukrów prostych),
- brak odpowiedniej higieny jamy ustnej,
- podatność osobnicza (skład śliny, struktura szkliwa, ilość płytki nazębnej).
Czy można zarazić się próchnicą od partnera?
Choć samo przeniesienie bakterii nie oznacza natychmiastowego rozwoju choroby, partnerzy mogą wzajemnie przekazywać sobie bakterie próchnicotwórcze, zwłaszcza jeśli jedno z nich nie dba wystarczająco o higienę jamy ustnej. Regularne całowanie czy dzielenie się jedzeniem może przyczynić się do zasiedlenia jamy ustnej osoby wcześniej niezainfekowanej.
Nie oznacza to oczywiście, że należy unikać kontaktu fizycznego z bliskimi. Znacznie ważniejsze jest, by każdy z partnerów stosował odpowiednią profilaktykę: codzienne szczotkowanie zębów, stosowanie nici dentystycznej, unikanie cukrów prostych oraz regularne wizyty kontrolne u stomatologa.
Produkty powiązane
Dlaczego dzieci są szczególnie narażone na zarażenie próchnicą?
U dzieci układ odpornościowy nie jest jeszcze w pełni rozwinięty, a struktura szkliwa zębów mlecznych jest cieńsza niż zębów stałych, przez co łatwiej ulega demineralizacji. Dodatkowo, dzieci często mają dietę bogatą w słodkie napoje i przekąski, co sprzyja namnażaniu się bakterii.
Rodzice często nieświadomie przyczyniają się do kolonizacji jamy ustnej dziecka przez patogeny – na przykład poprzez oblizywanie smoczka, podawanie własnej łyżeczki czy picie z jednej butelki. To dlatego tak ważna jest edukacja uświadamiająca opiekunów o wpływie ich własnego zdrowia jamy ustnej na zdrowie dziecka.
Jak zapobiegać przenoszeniu bakterii próchnicotwórczych?
Choć nie da się całkowicie uniknąć kontaktu z bakteriami, można znacznie ograniczyć ryzyko ich transmisji poprzez:
1. Higienę osobistą
- unikanie wspólnych sztućców i szczoteczek,
- mycie rąk przed kontaktem z jamą ustną dziecka.
- codzienne szczotkowanie zębów (minimum 2 razy dziennie),
- stosowanie pasty z fluorem,
- stosowanie nici dentystycznej i płukanek antybakteryjnych,
- regularne wizyty kontrolne u dentysty (co 6 miesięcy).
- ograniczenie spożycia cukrów prostych,
- wprowadzenie produktów wspierających remineralizację (np. produkty mleczne).
4. Edukację i profilaktykę
- edukowanie dzieci o prawidłowej higienie jamy ustnej już od najmłodszych lat,
- stosowanie lakierów i żeli fluorkowych w gabinecie stomatologicznym.
Produkty powiązane
Czy leczenie próchnicy wpływa na jej zakaźność?
Leczenie próchnicy ogranicza ilość bakterii próchnicotwórczych w jamie ustnej, zmniejszając ryzyko ich transmisji. Usunięcie zmian próchnicowych, profesjonalne oczyszczanie zębów oraz stosowanie preparatów antybakteryjnych (np. chlorheksydyny) zmniejsza ilość patogenów odpowiedzialnych za rozwój choroby.
Produkty powiązane
Dlatego osoby dorosłe z aktywną próchnicą powinny jak najszybciej podjąć leczenie – nie tylko dla własnego zdrowia, ale również w trosce o zdrowie bliskich, zwłaszcza dzieci.
Bibliografia:
- Loesche WJ. Role of Streptococcus mutans in human dental decay. Microbiol Rev. 1986;50(4):353-380. doi:10.1128/mr.50.4.353-380.1986
- Berkowitz RJ. Acquisition and transmission of mutans streptococci. J Calif Dent Assoc. 2003;31(2):135-138.
- Caufield PW, Cutter GR, Dasanayake AP. Initial acquisition of mutans streptococci by infants: evidence for a discrete window of infectivity. J Dent Res. 1993;72(1):37-45. doi:10.1177/00220345930720010501
- Featherstone JD. The science and practice of caries prevention. J Am Dent Assoc. 2000;131(7):887-899. doi:10.14219/jada.archive.2000.0307
- Janus S, Olczak-Kowalczyk D, Wysocka M. Rola lekarzy niestomatologów w zapobieganiu próchnicy wczesnego dzieciństwa. Nowa Pediatria 2011; 1: 6-14.
