Znieczulenie stomatologiczne to kluczowy element wielu zabiegów dentystycznych, który zapewnia komfort pacjentowi i eliminuje ból. W Polsce dostępne są różne rodzaje znieczuleń stosowanych w gabinetach stomatologicznych. Jakie mechanizmy odpowiadają za działanie środków znieczulających? Jak przebiega proces ich podania? Jak długo utrzymuje się efekt i czy mogą wystąpić skutki uboczne? Na te i inne pytania odpowiadamy w poniższym artykule.
Najważniejsze informacje:
- Czym jest znieczulenie stomatologiczne i jak działa?
- Rodzaje znieczuleń stosowanych w stomatologii
- Jak przebiega podanie znieczulenia?
- Jak długo działa znieczulenie u dentysty?
- Na co uważać podczas działania znieczulenia?
- Czy istnieją skutki uboczne znieczulenia stomatologicznego?
- Jak przygotować się do zabiegu z znieczuleniem stomatologicznym?
- Czy znieczulenie u dentysty jest refundowane przez NFZ?
- Przeciwwskazania do znieczulenia u dentysty
Czym jest znieczulenie stomatologiczne i jak działa?
Znieczulenie to metoda blokowania odczuwania bólu poprzez czasowe zahamowanie przewodnictwa nerwowego. Środki znieczulające stosowane w stomatologii należą głównie do grupy anestetyków miejscowych, takich jak lidokaina, artykaina czy mepiwakaina. Działają one poprzez blokowanie kanałów sodowych w błonach komórek nerwowych, co uniemożliwia przewodzenie impulsów bólowych do mózgu. W rezultacie pacjent nie odczuwa bólu podczas zabiegu.
Rodzaje znieczuleń stosowanych w stomatologii
W stomatologii stosuje się różne rodzaje znieczuleń, które dobierane są w zależności od rodzaju zabiegu, stopnia skomplikowania procedury oraz indywidualnych potrzeb pacjenta. Ich celem jest wyeliminowanie bólu i zapewnienie komfortu podczas leczenia.
Znieczulenie powierzchniowe
Jest to najłagodniejsza forma znieczulenia, stosowana głównie przed drobnymi zabiegami, takimi jak usuwanie kamienia nazębnego czy podanie znieczulenia iniekcyjnego. Środek znieczulający (np. lidokaina) aplikowany jest w postaci żelu, sprayu lub maści bezpośrednio na błonę śluzową jamy ustnej. Działa miejscowo i krótkotrwale, zazwyczaj od 10 do 30 minut.
Znieczulenie nasiękowe
To najczęściej stosowane znieczulenie w stomatologii. Polega na wstrzyknięciu środka znieczulającego w okolicę konkretnego zęba, dzięki czemu blokuje on przewodnictwo nerwowe w danym obszarze. Jest wykorzystywane przy:
Działa przez około 1–3 godziny, a w przypadku zastosowania środka zawierającego adrenalinę może wydłużyć się do 4 godzin.
Znieczulenie przewodowe
Jest stosowane głównie w leczeniu dolnych zębów trzonowych i przedtrzonowych, ponieważ ich struktura anatomiczna utrudnia skuteczność znieczulenia nasiękowego. Lekarz wstrzykuje środek znieczulający blisko pnia nerwu (np. nerwu zębodołowego dolnego), co powoduje zniesienie czucia w większym obszarze jamy ustnej – nie tylko w okolicy konkretnego zęba, ale często także w połowie języka i wargi dolnej.
Efekt utrzymuje się od 2 do 4 godzin, a w przypadku niektórych środków nawet dłużej.
Znieczulenie śródwięzadłowe
Jest to bardziej precyzyjna metoda znieczulenia, stosowana często jako uzupełnienie innych technik. Polega na wstrzyknięciu anestetyku do więzadła otaczającego ząb. Pozwala to na skuteczne działanie w jednym miejscu, bez wpływu na sąsiednie struktury.
Znieczulenie ogólne
Znieczulenie ogólne (narkoza) stosowane jest w wyjątkowych przypadkach, głównie u pacjentów z:
- silnym lękiem przed leczeniem stomatologicznym (dentofobią),
- niepełnosprawnościami utrudniającymi leczenie,
- koniecznością przeprowadzenia skomplikowanych i długich procedur (np. usunięcie wielu zębów jednocześnie).
Podczas znieczulenia ogólnego pacjent jest całkowicie nieświadomy i nie odczuwa bólu. Zabieg wymaga obecności anestezjologa.
Sedacja wziewna (gaz rozweselający)
Jest to metoda stosowana u pacjentów odczuwających silny lęk przed zabiegiem. Polega na podawaniu mieszaniny podtlenku azotu i tlenu przez specjalną maskę, co powoduje uczucie rozluźnienia i uspokojenia. Choć sedacja wziewna nie jest klasycznym znieczuleniem, znacząco obniża poziom stresu i może być stosowana jako wsparcie innych metod.
Jak przebiega podanie znieczulenia?
Podanie znieczulenia składa się z kilku etapów:
- Przygotowanie pacjenta – omówienie procedury, wykluczenie przeciwwskazań.
- Osuszenie miejsca iniekcji – w celu zwiększenia skuteczności znieczulenia.
- Podanie znieczulenia powierzchniowego – aby zmniejszyć dyskomfort wkłucia.
- Iniekcja środka znieczulającego – powolne wstrzykiwanie preparatu, aby zmniejszyć ryzyko bólu
Jak długo działa znieczulenie u dentysty?
Czas działania znieczulenia stomatologicznego zależy od rodzaju anestetyku oraz indywidualnych cech pacjenta.
- Znieczulenie powierzchniowe (np. w formie żelu lub sprayu) działa stosunkowo krótko, zwykle od 10 do 30 minut.
- Znieczulenie nasiękowe i przewodowe stosowane podczas leczenia zębów działa znacznie dłużej – od 1 do 3 godzin.
- Jeśli środek znieczulający zawiera adrenalinę, efekt może być przedłużony nawet do 4 godzin, ponieważ adrenalina zwęża naczynia krwionośne, spowalniając wchłanianie anestetyku.
Po ustąpieniu działania znieczulenia pacjent może odczuwać lekką wrażliwość w miejscu zabiegu, jednak pełne czucie wraca stopniowo, bez skutków ubocznych u większości osób.
Na co uważać podczas działania znieczulenia?
Podczas działania znieczulenia stomatologicznego warto zachować ostrożność, aby uniknąć nieprzyjemnych konsekwencji:
- Nie gryźć języka ani policzków – brak czucia może prowadzić do przypadkowych urazów, które pacjent zauważy dopiero po ustąpieniu znieczulenia.
- Unikać gorących napojów i posiłków – istnieje ryzyko poparzenia, ponieważ podczas znieczulonej skóry i błony śluzowej nie odczujesz temperatury.
- Nie spożywać twardych pokarmów – przeżuwanie może doprowadzić do nieświadomego uszkodzenia tkanek, np. nadgryzienia policzka lub przeciążenia zęba po leczeniu.
Znieczulenie stopniowo ustępuje, dlatego warto odczekać kilka godzin przed powrotem do normalnego jedzenia i picia.
Czy istnieją skutki uboczne znieczulenia stomatologicznego?
Znieczulenie stomatologiczne jest bezpieczne, jednak mogą wystąpić pewne skutki uboczne:
- Przejściowe drętwienie i mrowienie w okolicy podania,
- Niewielki obrzęk lub zaczerwienienie w miejscu iniekcji,
- Reakcje alergiczne – rzadkie,
- Ból po ustąpieniu znieczulenia – czasami pacjent może odczuwać lekką bolesność.
Jak przygotować się do zabiegu z znieczuleniem stomatologicznym?
Odpowiednie przygotowanie do zabiegu z zastosowaniem znieczulenia stomatologicznego może pomóc uniknąć nieprzyjemnych skutków ubocznych i zapewnić jego skuteczność. Oto najważniejsze zasady, o których warto pamiętać przed wizytą u dentysty.
Poinformuj dentystę o swoim stanie zdrowia
Jeśli cierpisz na choroby przewlekłe, przyjmujesz leki lub masz alergie, koniecznie poinformuj o tym lekarza przed podaniem znieczulenia. W szczególności zwróć uwagę na:
- uczulenie na środki znieczulające (np. lidokainę, artykainę),
- choroby układu krążenia (np. nadciśnienie, arytmię),
- cukrzycę,
- zaburzenia krzepnięcia krwi,
- ciążę lub karmienie piersią.
Niektóre schorzenia mogą wymagać dostosowania dawki anestetyku lub zastosowania innej metody znieczulenia.
Unikaj spożywania alkoholu i używek
Alkohol oraz inne substancje psychoaktywne mogą wpływać na działanie środków znieczulających, osłabiając ich skuteczność lub wydłużając czas działania. Zaleca się, aby co najmniej 24 godziny przed wizytą unikać spożywania alkoholu, a minimum 4h przed również palenia papierosów.
Nie spożywaj obfitych posiłków przed zabiegiem
W przypadku standardowych zabiegów stomatologicznych nie ma konieczności bycia na czczo. Warto jednak spożyć lekki posiłek 1-2 godziny przed wizytą, aby uniknąć osłabienia organizmu. Jeśli planowany jest zabieg w znieczuleniu ogólnym, stomatolog lub anestezjolog przekaże szczegółowe zalecenia, zazwyczaj wymagające kilkugodzinnej przerwy w jedzeniu i piciu.
Czy znieczulenie u dentysty jest refundowane przez NFZ?
W Polsce Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) zapewnia pełną refundację wszystkich rodzajów znieczulenia stosowanych podczas leczenia stomatologicznego w gabinetach mających podpisany kontrakt z NFZ. Oznacza to, że pacjenci nie muszą ponosić żadnych dodatkowych kosztów związanych ze znieczuleniem przy przeprowadzaniu zabiegów stomatologicznych czy chirurgicznych.
Pacjenci korzystający z usług stomatologicznych w ramach NFZ mogą otrzymać następujące rodzaje znieczulenia:
- Znieczulenie powierzchniowe
- Znieczulenie nasiękowe
- Znieczulenie przewodowe
Osoby posiadające orzeczenie o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności mogą skorzystać ze znieczulenia ogólnego. Warunkiem jest wcześniejsza kwalifikacja lekarska, która określi konieczność takiego rodzaju znieczulenia w celu przeprowadzenia leczenia.
Przeciwwskazania do znieczulenia u dentysty
Bezwzględnym przeciwwskazaniem do stosowania znieczulenia u dentysty jest uczulenie na środki znieczulające, co wiąże się z ryzykiem poważnych reakcji alergicznych.
W większości przypadków, przeciwwskazania dotyczą jednak obecności adrenaliny w składzie znieczulenia. Adrenalina jest dodawana, aby przedłużyć działanie środka znieczulającego i zmniejszyć krwawienie, ale może być niebezpieczna w niektórych sytuacjach zdrowotnych. Znieczulenie bez adrenaliny należy stosować u pacjentów z chorobami serca, takimi jak niewydolność krążeniowo-oddechowa, nadciśnienie tętnicze, arytmia, czy po przebytym zawale serca lub udarze. Również osoby z cukrzycą z powikłaniami, ciężką astmą lub przyjmujące określone leki (np. nieselektywne β-blokery) powinny unikać preparatów z adrenaliną. W takich przypadkach stosuje się środki znieczulające bez jej dodatku.
Bibliografia:
- Pasternak M, Woroń J. Topical anaesthesia in dentistry – practical considerations. BÓL. (2023);24(4):31-41. https://doi.org/10.5604/01.3001.0054.2959.
- https://www.nfz.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-centrali/poradnik-pacjenta-stomatolog-na-nfz-co-ci-przysluguje,8573.html
- https://dentonet.pl/przeciwwskazania-poza-alergia-do-stosowania-znieczulen-stomatologicznych
- https://www.medicover.pl/stomatologia/znieczulenie-w-stomatologii/
