Afty to bolesne, nadżerkowe zmiany w obrębie błony śluzowej jamy ustnej, które mogą pojawiać się zarówno u dorosłych, jak i dzieci. Choć zazwyczaj nie są groźne, mogą być źródłem znacznego dyskomfortu – szczególnie u najmłodszych pacjentów. W niniejszym artykule przyjrzymy się, czym dokładnie są afty, skąd się biorą, jakie są ich objawy, metody leczenia oraz sposoby zapobiegania.
Najważniejsze informacje:
- Czym są afty u dzieci?
- Skąd biorą się afty u dzieci? – najczęstsze przyczyny i czynniki ryzyka
- Objawy aft u dzieci – jak je rozpoznać?
- Jak leczyć afty u dzieci?
- Kiedy zgłosić się do lekarza z aftą u dziecka?
- Jak zapobiegać aftom u dzieci?
Czym są afty u dzieci?
Afty, znane także jako owrzodzenia aftowe, to niewielkie, płytkie ubytki nabłonka w jamie ustnej, najczęściej o okrągłym lub owalnym kształcie, otoczone rumieniowatym obrzeżem i pokryte charakterystycznym białym lub żółtawym nalotem. U dzieci zmiany te pojawiają się najczęściej na wewnętrznej stronie warg, policzków, na języku oraz na podniebieniu miękkim.
Wyróżnia się trzy główne typy aft:
- Afty małe (Mikulicza) – najczęstsze, średnica do 5 mm, goją się samoistnie w ciągu 7–14 dni.
- Afty duże (Suttona) – głębsze, bardziej bolesne, mogą goić się nawet kilka tygodni i pozostawić blizny.
- Afty opryszczkopodobne – liczne, bardzo drobne zmiany, które mogą zlewać się w większe owrzodzenia.
>>> Sprawdź: Pleśniawka a afta – jak rozróżnić te dwa schorzenia?
Skąd biorą się afty u dzieci? – najczęstsze przyczyny i czynniki ryzyka
Choć mechanizm powstawania aft nie jest do końca poznany, uważa się, że ich etiologia jest wieloczynnikowa. Najczęstsze przyczyny występowania aft u dzieci to:
Mikrourazy błony śluzowej
U najmłodszych pacjentów błona śluzowa jamy ustnej jest wyjątkowo delikatna i podatna na mechaniczne uszkodzenia. Do mikrourazów dochodzi najczęściej podczas gryzienia wewnętrznych części policzków czy jedzenia twardych lub ostrych przekąsek (np. chipsów, sucharków).
Nieprawidłowe produkty do higieny jamy ustnej
Dzieci często używają zbyt twardych szczoteczek do zębów, które mogą mechanicznie uszkadzać śluzówkę. Dodatkowo należy zwrócić uwagę na skład past do zębów. Obecność laurylosiarczanu sodu (Sodium Lauryl Sulfate, SLS) – substancji powierzchniowo czynnej odpowiedzialnej za pienienie się pasty – może przyczyniać się do podrażnień błony śluzowej oraz jej przesuszenia, co zwiększa podatność na mikropęknięcia i rozwój zmian aftowych.
Produkty powiązane
Stres i zmęczenie
Stres emocjonalny oraz przemęczenie organizmu mogą obniżać odporność i sprzyjać powstawaniu zmian aftowych.
Alergie i nietolerancje pokarmowe
U niektórych dzieci afty mogą być wywoływane reakcją alergiczną lub nietolerancją na składniki pokarmowe – najczęściej na czekoladę, orzechy, owoce cytrusowe, pomidory, produkty mleczne.
Niedobory witamin i mikroelementów
Niedobór żelaza, witaminy B12, kwasu foliowego czy cynku osłabia błonę śluzową i może predysponować do powstawania aft.
Predyspozycje genetyczne
Występowanie aft może mieć podłoże rodzinne. Jeśli jedno z rodziców często zmaga się z nawracającymi aftami, ryzyko ich pojawienia się u dziecka również rośnie.
Choroby ogólnoustrojowe
Niektóre schorzenia przewlekłe, takie jak choroba Behçeta, celiakia czy choroby zapalne jelit (np. choroba Crohna), mogą manifestować się zmianami w jamie ustnej, w tym aftami.
Objawy aft u dzieci – jak je rozpoznać?
Objawy aft są zazwyczaj bardzo charakterystyczne:
- Bolesne owrzodzenia w jamie ustnej, szczególnie podczas jedzenia, picia czy mówienia.
- Uczucie pieczenia lub kłucia poprzedzające pojawienie się zmiany.
- Brak gorączki (w odróżnieniu od infekcji wirusowych, jak np. opryszczkowe zapalenie jamy ustnej.
- Dziecko może być marudne, niechętne do jedzenia i picia z powodu bólu.
- W przypadku dużych aft, bólowi mogą towarzyszyć powiększone węzły chłonne, ogólne osłabienie czy trudności w mówieniu.
Jak leczyć afty u dzieci?
Leczenie aft u dzieci zależy od ich nasilenia, liczby zmian oraz częstotliwości nawrotów. W większości przypadków afty ustępują samoistnie, jednak leczenie objawowe może znacząco poprawić komfort dziecka.
Leczenie miejscowe
Żele i maści łagodzące ból i stan zapalny
Produkty zawierające lidokainę, chlorheksydynę, kwas hialuronowy, aloes, rumiankowe wyciągi czy deksapantenol mogą złagodzić ból i przyspieszyć gojenie.
Produkty powiązane
Preparaty barierowe (osłonowe)
Tworzą ochronną warstwę na powierzchni afty (np. na bazie cyjanokrynianu lub związków hydrożelowych), chroniąc ją przed dalszymi uszkodzeniami.
Płukanki do jamy ustnej
Np. na bazie szałwii, rumianku, chlorheksydyny lub soli fizjologicznej – działają odkażająco i przeciwzapalnie.
Leczenie ogólne (w przypadkach nawracających lub ciężkich)
Suplementacja witamin i mikroelementów
Szczególnie witaminy z grupy B, żelaza i cynku – po wcześniejszym oznaczeniu poziomów we krwi.
Leki immunomodulujące lub kortykosteroidy
Stosowane tylko w uzasadnionych, ciężkich przypadkach, zwykle pod nadzorem specjalisty (np. immunologa, reumatologa).
Domowe sposoby łagodzenia objawów
- Podawanie chłodnych, miękkich pokarmów (np. jogurtów, przecierów).
- Unikanie ostrych, kwaśnych i słonych potraw.
- Zachęcanie dziecka do płukania jamy ustnej letnią wodą z solą.
Kiedy zgłosić się do lekarza z aftą u dziecka?
W większości przypadków afty nie wymagają interwencji lekarskiej. Istnieją jednak sytuacje, w których konieczna jest konsultacja z pediatrą, stomatologiem lub laryngologiem:
- Zmiany nie goją się dłużej niż 2 tygodnie.
- Afty pojawiają się bardzo często (kilka razy w miesiącu).
- Zmiany są liczne, rozległe i bardzo bolesne.
- Towarzyszy im gorączka, powiększone węzły chłonne lub objawy ogólne (osłabienie, utrata apetytu).
- Podejrzenie choroby ogólnoustrojowej.
Jak zapobiegać aftom u dzieci?
Choć nie zawsze można całkowicie zapobiec powstawaniu aft, istnieje szereg działań, które mogą znacząco zmniejszyć ich częstotliwość:
- Prawidłowa higiena jamy ustnej – delikatne szczotkowanie zębów miękką szczoteczką, unikanie past z laurylosiarczanem sodu (SLS).
- Zbilansowana dieta – bogata w witaminy i mikroelementy, bez produktów drażniących.
- Unikanie urazów mechanicznych – np. przez eliminację ostrych przekąsek, dbanie o prawidłowy zgryz.
- Redukcja stresu u dziecka – odpowiednia ilość snu, unikanie przemęczenia, wspierające środowisko emocjonalne.
- Regularne kontrole u pedodonty – w celu oceny stanu błony śluzowej i uzębienia.
Produkty powiązane
Bibliografia:
- https://www.webmd.com/children/what-to-know-about-canker-sores-in-children
- https://www.medicalnewstoday.com/articles/canker-sores-in-kids
- https://www.cedars-sinai.org/health-library/diseases-and-conditions---pediatrics/c/canker-sores-aphthous-ulcers-in-children.html
- Scully C, Shotts R. Mouth ulcers and other causes of orofacial soreness and pain. West J Med. 2001;174(6):421-424.
- Femiano F, Lanza A, Buonaiuto C, et al. Guidelines for diagnosis and management of aphthous stomatitis. Pediatr Infect Dis J. 2007;26(8):728-732. doi:10.1097/INF.0b013e31806215f9
