Amalgamat w zębie - czym jest, czy jest niebezpieczny?

Amalgamat dentystyczny, powszechnie znany jako srebrna plomba, jest materiałem stomatologicznym używanym od ponad 150 lat do wypełnień ubytków próchnicowych. Pomimo swojej długiej historii i skuteczności w praktyce stomatologicznej, amalgamat budzi kontrowersje z powodu zawartości rtęci. W niniejszym artykule przyjrzymy się, czym dokładnie jest amalgamat w zębie.

Najważniejsze informacje:

• Czym jest amalgamat?
• Rodzaje wypełnień amalgamatowych
• Historia i obecne zastosowanie wypełnień amalgamatowych
• Wypełnienia amalgamatowe – wady i niebezpieczeństwo
• Czy należy usuwać plomby amalgamatowe?
• Usuwanie wypełnień amalgamatowych
• Alternatywy dla amalgamatu

Czym jest amalgamat?

Amalgamat stomatologiczny jest materiałem używanym w stomatologii do wypełniania ubytków w zębach. Składa się głównie z rtęci oraz innych metali takich jak srebro, cyna, miedź i cynk. Jest to stop, który od ponad 150 lat znajduje zastosowanie w stomatologii ze względu na swoje właściwości fizyczne i trwałość.
 

Rodzaje wypełnień amalgamatowych

Amalgamaty z fazą gamma 2
Pierwsza generacja amalgamatów zawierała fazę gamma 2, która jest uznawana za niepożądaną ze względu na zdolność do uwalniania rtęci. Rtęć uwalniana z tego typu amalgamatów może stanowić zagrożenie dla zdrowia pacjentów.

Amalgamaty bez fazy gamma 2
Druga generacja amalgamatów została zmodyfikowana w celu eliminacji zawartości fazy gamma 2. Amalgamaty te są uważane za bezpieczniejsze, ponieważ nie uwalniają toksycznej rtęci do organizmu.
 

Historia i obecne zastosowanie wypełnień amalgamatowych

Historia amalgamatów w stomatologii obejmuje ich powszechne stosowanie od XIX wieku. Początkowo cenione były ze względu na trwałość i odporność na ścieranie. Z czasem jednak pojawiły się obawy co do potencjalnej toksyczności rtęci. W efekcie, niektóre kraje, takie jak Japonia już w latach 70. XX wieku, a kraje skandynawskie w latach 90., wprowadziły zakazy stosowania amalgamatów ze względów zdrowotnych.

Obecnie, w większości krajów Unii Europejskiej oraz w wielu prywatnych gabinetach stomatologicznych na całym świecie, amalgamaty są stopniowo zastępowane przez nowocześniejsze materiały, takie jak wypełnienia kompozytowe światłoutwardzalne. W Polsce, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z 2013 roku, wypełnienia amalgamatowe stosowane są nadal w przychodniach finansowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia, jednak ze względów bezpieczeństwa stosuje się tylko amalgamaty wolne od fazy gamma 2.

Wypełnienia amalgamatowe – wady i niebezpieczeństwo

Wypełnienia amalgamatowe posiadają liczne wady, które mogą wpływać na zdrowie i estetykę jamy ustnej. Przede wszystkim, amalgamaty mogą powodować przebarwienia zębów oraz dziąseł, co jest wynikiem ich ciemnego zabarwienia oraz zdolności do absorbowania barwników z pożywienia i napojów. Ponadto, proces zakładania amalgamatu wymaga usunięcia znacznej ilości zdrowych tkanek zęba, co osłabia jego strukturę i zwiększa ryzyko pęknięć w przyszłości. Istnieje również ryzyko powstawania szczelin między wypełnieniem a tkankami zęba, co sprzyja gromadzeniu bakterii i rozwojowi próchnicy. Dodatkowo, składniki amalgamatów takie jak srebro, cyna i rtęć dobrze przewodzą temperaturę, co może powodować nadwrażliwość zębów na zimne i gorące napoje i żywność.

Jednak główną i najpoważniejszą wadą plomb amalgamatowych jest obecność rtęci. Rtęć, choć w postaci związków chemicznych, może wywoływać poważne choroby, takie jak alergie, choroby autoimmunologiczne oraz neurologiczne schorzenia, w tym chorobę Alzheimera i Parkinsona. Ze względu na te zagrożenia, plomby amalgamatowe są niezalecane u kobiet w ciąży, ponieważ mogą być szkodliwe dla rozwijającego się płodu.

Mimo swojej trwałości i odporności, plomby amalgamatowe mają istotne wady, które sprawiają, że coraz więcej osób decyduje się na ich wymianę na estetyczne oraz bezpieczniejsze dla zdrowia alternatywy.
 

Czy należy usuwać plomby amalgamatowe?

Decyzja o usunięciu plomb amalgamatowych powinna być podejmowana indywidualnie, z uwzględnieniem kilku istotnych czynników. Głównym wskazaniem do wymiany amalgamatów jest pojawiająca się próchnica wokół wypełnienia, ponieważ amalgamat nie tworzy trwałego połączenia chemicznego z tkankami zęba, co może prowadzić do nieszczelności. Istnieje również ryzyko, że w przypadku bardzo osłabionych zębów amalgamat może powodować ich pękanie. Dodatkowo, największe stężenie rtęci może być emitowane podczas usuwania i zakładania wypełnień amalgamatowych. Zdania specjalistów są podzielone. Niektórzy zalecają wymianę każdej plomby amalgamatowej z powodu trudności w ocenie stanu zęba pod nią, podczas gdy inni uważają, że jeśli plomba jest stabilna i nie ma objawów uszkodzenia, nie ma potrzeby jej usunięcia.

Decydując się na usunięcie wypełnienia, zaleca się skorzystanie z usług odpowiednio wyposażonego gabinetu stomatologicznego, który przestrzega ścisłych procedur bezpieczeństwa.
 

Usuwanie wypełnień amalgamatowych

Standardowe procedury usuwania wypełnień amalgamatowych są kluczowe dla ochrony zarówno pacjenta, jak i personelu stomatologicznego przed potencjalnie szkodliwymi oparami rtęci. Międzynarodowa organizacja IAOMT opracowała zalecane standardy, których należy przestrzegać podczas tego procesu:

• Wszyscy obecni w gabinecie podczas zabiegu muszą nosić jednorazową odzież ochronną, w tym fartuchy i nakrycia na buty.
• Personel gabinetu stomatologicznego powinien używać bezlateksowych, nitrylowych rękawic ochronnych.
• W celu izolacji zęba od reszty jamy ustnej stosowany jest koferdam, specjalna guma, która zapobiega dostępowi amalgamatu do śluzówki.
• Pacjentowi podawany jest tlen lub powietrze, aby zapobiec wdychaniu oparów rtęci.
• Personel medyczny musi być zaopatrzony w specjalistyczne maski z filtrami pochłaniającymi opary rtęci.
• Podczas usuwania wypełnień stosowany jest obfity strumień wody, który zmniejsza temperaturę i minimalizuje ilość wytwarzanych oparów.
• Amalgamat jest usuwany w możliwie największych kawałkach, aby ograniczyć emisję rtęci.
• W gabinecie stomatologicznym montowany jest separator, który zbiera usuwany amalgamat, aby zapobiec przedostawaniu się rtęci do środowiska.

Zachowanie tych standardów, określanych jako protokół SMART, jest kluczowe dla minimalizacji ryzyka dla zdrowia pacjenta i personelu podczas usuwania plomb amalgamatowych. Dlatego wybór odpowiednio wyposażonego gabinetu stomatologicznego, który przestrzega tych procedur, jest niezwykle istotny.

Alternatywy dla amalgamatu

Alternatywą dla tradycyjnych wypełnień amalgamatowych są wypełnienia kompozytowe światłoutwardzalne, które zyskują coraz większą popularność ze względu na swoje liczne zalety. 

• Estetyka - wypełnienia kompozytowe są dostępne w szerokiej gamie kolorów, co pozwala na idealne dopasowanie do naturalnego odcienia zęba. Dzięki temu są one praktycznie niewidoczne i bardziej estetyczne niż amalgamaty.
   
• Wiązanie z zębem - kompozyty światłoutwardzalne wiążą się chemicznie ze szkliwem i zębiną, co pozwala na wzmocnienie struktury zęba. Nie powodują też pęknięć ani osłabienia zęba, jak może to mieć miejsce w przypadku amalgamatów.
   
• Brak zawartości rtęci - w przeciwieństwie do amalgamatów, wypełnienia światłoutwardzalne nie zawierają rtęci ani innych metali ciężkich, co eliminuje związane z nimi ryzyko zdrowotne.
   
• Minimalna inwazyjność - proces nakładania kompozytów jest mniej inwazyjny niż w przypadku amalgamatów, ponieważ wymaga usunięcia mniejszej ilości zdrowej tkanki przed nałożeniem wypełnienia.
   
• Odporność na zmiany temperatury - kompozyty światłoutwardzalne są mniej podatne na zmiany temperatury w porównaniu do amalgamatów, co minimalizuje ryzyko nadwrażliwości zębów.
   
• Długoterminowa trwałość - nowoczesne materiały kompozytowe są zaprojektowane tak, aby zapewniać długotrwałą i skuteczną ochronę przed próchnicą, przy odpowiedniej higienie jamy ustnej.
   
• Zastosowanie technologii światłoutwardzalnej - proces aplikacji wypełnień kompozytowych wymaga zastosowania światła UV do utwardzenia materiału, co pozwala na szybkie osiągnięcie pełnej twardości wypełnienia.

Wypełnienia kompozytowe światłoutwardzalne są zatem coraz częściej preferowaną alternatywą dla tradycyjnych plomb amalgamatowych, oferującą estetyczny wygląd, bezpieczeństwo zdrowotne oraz wysoką trwałość.

Bibliografia:

1. Rathore M, Singh A, Pant VA. The dental amalgam toxicity fear: a myth or actuality. Toxicol Int. 2012;19(2):81-88. doi:10.4103/0971-6580.97191
2. https://pl.iaomt.org/resources/safe-removal-amalgam-fillings/
3. https://pl.iaomt.org/resources/dental-mercury-facts/amalgam-fillings-danger-human-health/ 
4. https://www.fda.gov/medical-devices/dental-amalgam-fillings/information-patients-about-dental-amalgam-fillings