Gruczoły ślinowe pełnią kluczową rolę w funkcjonowaniu naszego organizmu. Wytwarzają ślinę, która nawilża błonę śluzową jamy ustnej, wspomaga trawienie, działa przeciwdrobnoustrojowo oraz chroni zęby przed próchnicą. Jednak jak każde narządy, także ślinianki mogą być dotknięte różnymi chorobami. W niniejszym artykule przedstawiamy najczęstsze schorzenia gruczołów ślinowych, ich przyczyny, objawy oraz metody leczenia.
Najważniejsze informacje:
Czym są ślinianki i jaka jest ich funkcja?
Ślinianki to gruczoły zewnątrzwydzielnicze, odpowiedzialne za produkcję śliny. U człowieka występują trzy parzyste duże ślinianki:
- Przyuszne – największe gruczoły, zlokalizowane przed uszami, wydzielające głównie ślinę surowiczą.
- Podżuchwowe – znajdują się w dolnej części twarzy, w pobliżu kąta żuchwy, produkując zarówno ślinę surowiczą, jak i śluzową.
- Podjęzykowe – gruczoły umiejscowione pod językiem, wydzielające głównie ślinę śluzową.
Oprócz dużych gruczołów ślinowych, w błonie śluzowej jamy ustnej znajduje się od 800 do 1000 małych gruczołów ślinowych.
Rodzaje chorób ślinianek
Choroby ślinianek mogą dotyczyć różnych aspektów ich funkcjonowania i budowy. Najczęściej obejmują:
- Nieprawidłową pracę gruczołów ślinowych,
- Nieprawidłowe odprowadzanie wydzieliny,
- Zakażenia ślinianek,
- Zmiany strukturalne i obrzęki,
- Nowotwory gruczołów ślinowych.
Choroby gruczołów ślinowych
Kamica ślinianek
Kamica ślinianek to choroba, w której w przewodach ślinowych gromadzą się złogi wapnia, tworząc tzw. kamienie. Powstawanie kamieni może być związane z odwodnieniem, niskim spożyciem pokarmów stymulujących wydzielanie śliny oraz stosowaniem leków ograniczających jej produkcję, takich jak leki przeciwhistaminowe czy na nadciśnienie. Najczęściej jednak bezpośrednia przyczyna kamicy ślinianek nie jest znana. Choroba objawia się obrzękiem i bólem gruczołu, który nasila się podczas jedzenia – momentu, gdy gruczoły wydzielają najwięcej śliny. W ciężkich przypadkach kamienie mogą całkowicie zablokować przepływ śliny, prowadząc do dalszych komplikacji, takich jak infekcje.
Leczenie zależy od rozmiaru kamieni – mniejsze można usunąć poprzez masaże, picie dużych ilości płynów lub stosowanie leków stymulujących wydzielanie śliny. Większe kamienie mogą wymagać interwencji chirurgicznej. Diagnostyka obejmuje badania obrazowe, takie jak ultrasonografia czy tomografia komputerowa, które pomagają zlokalizować kamienie.
Zapalenie ślinianek
Zapalenie ślinianek to stan zapalny, który najczęściej ma podłoże bakteryjne. Rozwija się głównie u osób starszych, z obniżoną odpornością lub cierpiących na kamicę ślinianek, co sprzyja zastoju śliny i namnażaniu bakterii. Objawy obejmują obrzęk i bolesność dotkniętego gruczołu, gorączkę, dreszcze oraz ogólne osłabienie. Może występować ropny wyciek z przewodu ślinowego, który powoduje nieprzyjemny smak w ustach. W ciężkich przypadkach infekcja prowadzi do powstania ropni, wymagających drenażu.
Leczenie polega na stosowaniu antybiotyków zwalczających infekcję. Wspomagająco stosuje się masaże i środki stymulujące przepływ śliny. W razie nawrotów konieczne jest usunięcie przyczyny, np. kamienia lub zwężenia przewodu.
Zakażenia wirusowe - świnka
Świnka to wirusowa choroba zakaźna, która najczęściej dotyka dzieci, ale może również wystąpić u dorosłych. Wywoływana przez wirusa paramyksowirusa, powoduje obustronne obrzęki ślinianek przyusznych. Objawy obejmują ból przed uszami, trudności w otwieraniu ust, gorączkę, bóle mięśni oraz złe samopoczucie. Choroba jest bardzo zaraźliwa i przenosi się drogą kropelkową.
Leczenie ma charakter objawowy, polega na obniżaniu gorączki, łagodzeniu bólu i zapewnieniu odpowiedniego nawodnienia. U dorosłych powikłania mogą być poważniejsze, obejmując zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych lub jąder. Profilaktyka obejmuje szczepienia ochronne. Choroba zazwyczaj ustępuje samoistnie w ciągu 7–10 dni.
Zespół Sjögrena
Zespół Sjögrena to przewlekła choroba autoimmunologiczna, w której układ odpornościowy atakuje gruczoły ślinowe i łzowe. Powoduje to suchość w ustach oraz suchość oczu. Choroba może również wywoływać zmęczenie, bóle stawów i powiększenie gruczołów ślinowych. W zaawansowanych przypadkach może prowadzić do uszkodzenia innych narządów, takich jak nerki czy płuca.
Diagnostyka obejmuje badania krwi w kierunku przeciwciał, biopsję ślinianki oraz testy oceniające wydzielanie śliny i łez. Leczenie jest objawowe i obejmuje stosowanie sztucznej śliny, kropli nawilżających do oczu oraz leków immunosupresyjnych. Regularna opieka medyczna jest niezbędna, aby zapobiec powikłaniom.
Guzy ślinianek
Nowotwory ślinianek mogą mieć charakter łagodny lub złośliwy. Najczęstszym łagodnym nowotworem jest gruczolak wielopostaciowy, który rozwija się powoli i zwykle nie powoduje bólu. Złośliwe guzy, takie jak rak śluzowo-naskórkowy, mogą natomiast szybko rosnąć, powodować ból i naciekać sąsiednie tkanki.
Diagnostyka obejmuje badania obrazowe oraz biopsję. Leczenie guzów łagodnych polega na ich chirurgicznym usunięciu. W przypadku guzów złośliwych stosuje się bardziej agresywne metody, takie jak radioterapia czy chemioterapia. Wczesne wykrycie ma kluczowe znaczenie dla skuteczności terapii.
Sialadenoza
Sialadenoza to niezapalne powiększenie gruczołów ślinowych, szczególnie przyusznych. Choroba ta ma złożone przyczyny, w tym alkoholizm, zaburzenia hormonalne, niedożywienie oraz cukrzycę. Objawia się symetrycznym, bezbolesnym powiększeniem gruczołów, które nie jest związane z infekcją.
Sialadenoza często towarzyszy innych chorobom i zaburzeniom, dlatego kluczowe jest zidentyfikowanie i leczenie podstawowej przyczyny.
Wrodzone zaburzenia ślinianek
Wrodzone zaburzenia ślinianek obejmują rzadkie wady rozwojowe, takie jak aplazja i atrezja.
- Aplazja to całkowity brak gruczołów ślinowych, który prowadzi do suchości jamy ustnej już od wczesnego dzieciństwa. Objawia się trudnościami w żuciu, połykaniu, a także zwiększonym ryzykiem infekcji jamy ustnej.
- Atrezja to niedrożność lub brak ujścia głównego przewodu wyprowadzającego ślinę, co skutkuje gromadzeniem się śliny, obrzękiem i możliwymi infekcjami.
Obie wady mogą być diagnozowane już we wczesnym dzieciństwie, często podczas badań obrazowych, takich jak ultrasonografia lub rezonans magnetyczny. Leczenie aplazji jest objawowe i obejmuje stosowanie sztucznej śliny oraz dbałość o higienę jamy ustnej. W przypadku atrezji, możliwe jest leczenie chirurgiczne polegające na udrożnieniu przewodów ślinowych.
Produkty powiązane
Martwiejąca metaplazja ślinianek
Martwicza sialometaplazja to rzadkie, nienowotworowe schorzenie gruczołów ślinowych, spowodowane niedokrwieniem tkanki. Może być wywołana urazem lub przewlekłym drażnieniem danego miejsca. Choroba objawia się owrzodzeniem, które może przypominać zmianę nowotworową, co często prowadzi do błędnej diagnozy. Zmiana rozwija się nagle i zwykle osiąga średnicę kilku centymetrów.
Martwiejąca metaplazja ślinianek nie wymaga leczenia, ponieważ jest to proces samoograniczający się. Zmiana goi się samoistnie w ciągu kilku tygodni. Kluczowe w diagnostyce jest wykonanie biopsji, która pozwala na wykluczenie nowotworów złośliwych.
Bibliografia:
- https://en.wikipedia.org/wiki/Salivary_gland_disease
- https://www.health.harvard.edu/a_to_z/salivary-gland-disorders-a-to-z
- https://www.msdmanuals.com/home/ear-nose-and-throat-disorders/mouth-and-throat-disorders/salivary-gland-disorders
- https://www.nidcr.nih.gov/health-info/saliva-salivary-gland-disorders
- https://www.healthline.com/health/salivary-gland-disorders
