Ślinianki – gdzie się znajdują? Do czego służą?

Ślinianki to niezwykle ważne gruczoły w ludzkim organizmie. Choć na co dzień rzadko poświęcamy im uwagę, ich prawidłowe funkcjonowanie jest niezbędne do komfortowego żucia, połykania, a nawet mówienia. Ślinianki są odpowiedzialne za produkcję śliny – płynu o złożonym składzie, który nie tylko wspiera trawienie, ale także chroni jamę ustną przed infekcjami i zapewnia jej odpowiednie nawilżenie. W artykule wyjaśnimy, gdzie dokładnie znajdują się ślinianki, jak są zbudowane oraz jakie pełnią funkcje w codziennym życiu.

Najważniejsze informacje:

• Czym są ślinianki?
• Gdzie znajdują się ślinianki?
  • Ślinianki przyuszne
  • Ślinianki podżuchwowe
  • Ślinianki podjęzykowe 
  • Małe gruczoły ślinowe
• Budowa i funkcja ślinianek  
  • Architektura ślinianek
  • System przewodowy
• Dlaczego prawidłowe funkcjonowanie ślinianek jest ważne?
• Co się dzieje, gdy ślinianki nie działają prawidłowo?

Czym są ślinianki?

Ślinianki to gruczoły egzokrynowe (zewnątrzwydzielnicze), które produkują i wydzielają ślinę do jamy ustnej. W ludzkim organizmie dzielą się na dwa główne typy:

• Duże gruczoły ślinowe - obejmujące parzyste ślinianki przyuszne, podżuchwowe i podjęzykowe. Produkują one od 92% do 95% całej śliny.
• Małe gruczoły ślinowe - rozproszone w błonie śluzowej jamy ustnej.

Każdy z tych typów pełni ważną funkcję, różniąc się lokalizacją, budową i proporcją produkowanych wydzielin.
 

Gdzie znajdują się ślinianki?

Ślinianki przyuszne

Ślinianki przyuszne, największe z dużych gruczołów ślinowych, znajdują się w okolicy policzków. Dokładnie zlokalizowane są:

• Między mięśniem żwaczem a mięśniem mostkowo-obojczykowo-sutkowym.
• Rozciągają się od wyrostka sutkowatego kości skroniowej do kąta żuchwy.

Każda ślinianka przyuszna posiada przewód Stenona, który otwiera się w jamie ustnej w okolicy drugiego zęba trzonowego szczęki.
 

Ślinianki podżuchwowe

Znajdują się poniżej żuchwy, między brzuścami mięśnia dwubrzuścowego. Mają kształt dwóch płatów:

• Przedni, mniejszy, znajduje się bliżej dna jamy ustnej.
• Tylny, większy, leży bliżej kąta żuchwy.

Ich przewód, zwany przewodem Whartona, uchodzi w okolicy wędzidełka języka.
 

Ślinianki podjęzykowe 

Zlokalizowane są w dnie jamy ustnej, pod błoną śluzową, nad mięśniem żuchwowo-gnykowym. W przeciwieństwie do poprzednich gruczołów, ślinianki podjęzykowe posiadają wiele krótkich przewodów (przewody Rivinusa), które uchodzą bezpośrednio do jamy ustnej.
 

Małe gruczoły ślinowe

Około 600–1000 małych gruczołów ślinowych znajduje się w błonie śluzowej różnych części jamy ustnej:

• W ustach,
• W błonie śluzowej policzków,
• W podniebieniu,
• W języku (np. gruczoły von Ebnera).

Ich wydzielina ma głównie charakter śluzowy, a gruczoły te odpowiadają za nawilżenie miejscowe.

Budowa i funkcja ślinianek
 

Architektura ślinianek

Ślinianki są zbudowane z małych jednostek funkcjonalnych zwanych zrazikami. Wyróżnia się trzy główne typy zrazików:

• Surowicze - wytwarzają wodnistą wydzielinę bogatą w białka enzymatyczne.
• Śluzowe - produkują lepką wydzielinę bogatą w glikoproteiny (mucyny).
• Surowiczo-śluzowe - kombinacja dwóch poprzednich typów.

Każdy z dużych gruczołów ma charakterystyczne proporcje zrazików:

• Ślinianki przyuszne produkują niemal wyłącznie wodnistą ślinę surowiczą.
• Ślinianki podżuchwowe mają głównie zraziki surowicze, ale około 15% to zraziki śluzowe.
• Ślinianki podjęzykowe dominują zraziki śluzowe.
   

System przewodowy

Ślina jest transportowana przez rozgałęziony system przewodów, które modyfikują jej skład. Wyróżnia się trzy rodzaje przewodów:

• Przewody wstawkowe - wydzielają wodorowęglany i wchłaniają chlorek.
• Przewody prążkowane - reguluje się tu poziom sodu, potasu i chloru.
• Przewody wydalnicze - finalnie dostarczają ślinę do jamy ustnej.
   

Dlaczego prawidłowe funkcjonowanie ślinianek jest ważne?

Ślinianki pełnią kluczową rolę w funkcjonowaniu organizmu, a ich głównym zadaniem jest produkcja śliny. Każdego dnia dorosły człowiek wytwarza od 0,5 do 1,5 litra tej substancji, co czyni ślinianki jednymi z najbardziej aktywnych gruczołów zewnątrzwydzielniczych w ludzkim ciele. Proces ten odbywa się w sposób ciągły i jest regulowany przez układ nerwowy, a jego intensywność wzrasta m.in. podczas spożywania posiłków.

Ślina, będąca produktem pracy ślinianek, odgrywa wielowymiarową rolę. Po pierwsze, ułatwia żucie i połykanie pokarmu, nawilżając błonę śluzową jamy ustnej i kęsy jedzenia. Dzięki temu procesy mechanicznego i chemicznego trawienia przebiegają sprawniej. Zawarte w ślinie enzymy, takie jak amylaza i lipaza, inicjują rozkład węglowodanów i tłuszczów jeszcze w jamie ustnej, co jest istotne dla prawidłowego przyswajania składników odżywczych.

Poza funkcją trawienną ślina pełni także ważną rolę w ochronie jamy ustnej przed infekcjami. Zawiera substancje o właściwościach antybakteryjnych, takie jak lizozym, laktoferyna czy immunoglobulina A, które przeciwdziałają rozwojowi bakterii, wirusów i grzybów. Ślina buforuje również kwasy, neutralizując ich działanie, co pomaga zapobiegać próchnicy zębów i chorobom błony śluzowej.

Warto również wspomnieć o jej wpływie na percepcję smaku – wodne środowisko, które tworzy ślina, jest niezbędne do prawidłowego odbioru bodźców smakowych przez kubki smakowe. Wszystko to sprawia, że ślina, wytwarzana przez ślinianki, jest niezbędna zarówno dla zdrowia jamy ustnej, jak i dla całego organizmu

Co się dzieje, gdy ślinianki nie działają prawidłowo?

Nieprawidłowe funkcjonowanie ślinianek może prowadzić do szeregu problemów zdrowotnych, które wpływają zarówno na komfort codziennego życia, jak i ogólne zdrowie jamy ustnej. Najczęściej występujące zaburzenia to:

• Kserostomia (suchość jamy ustnej) - zmniejszone wydzielanie śliny utrudnia żucie, połykanie i mówienie. Suchość jamy ustnej zwiększa również ryzyko infekcji oraz próchnicy zębów.
   
• Infekcje ślinianek - bakterie lub wirusy, takie jak wirus świnki, mogą powodować zapalenie gruczołów, objawiające się bólem, gorączką i obrzękiem.
   
• Kamica ślinianek - tworzenie się kamieni w przewodach wyprowadzających ślinę prowadzi do ich blokady. Objawia się to obrzękiem, bólem i trudnościami w wydzielaniu śliny.

Każda z tych dolegliwości wymaga diagnozy i leczenia, aby zapobiec poważniejszym konsekwencjom dla zdrowia jamy ustnej i całego organizmu.

Bibliografia:

1. https://en.wikipedia.org/wiki/Salivary_gland
2. https://www.medicalnewstoday.com/articles/salivary-glands
3. Ghannam MG, Singh P. Anatomy, Head and Neck, Salivary Glands. [Updated 2023 May 29]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK538325/