Zapalenie ślinianek, znane również jako sialadenitis, to schorzenie dotykające gruczołów ślinowych. Choć może ono występować w każdym wieku, szczególnie często dotyczy osób starszych oraz pacjentów z przewlekłymi chorobami. Poznaj przyczyny, objawy, a także metody diagnostyki i leczenia tej dolegliwości.
Najważniejsze informacje:
- Czym jest zapalenie ślinianek?
- Rodzaje zapalenia ślinianek
- Przyczyny zapalenia ślinianek
- Objawy zapalenia ślinianek
- Diagnostyka zapalenia ślinianek
- Leczenie zapalenia ślinianek
Czym jest zapalenie ślinianek?
Zapalenie ślinianek to stan zapalny jednego lub więcej gruczołów ślinowych. Gruczoły te odpowiadają za produkcję śliny, która ułatwia proces trawienia, nawilża jamę ustną i chroni zęby przed bakteriami. Wśród głównych gruczołów wyróżniamy:
- Ślinianki przyuszne
- Ślinianki podżuchwowe
- Ślinianki podjęzykowe
Oprócz głównych gruczołów istnieje wiele małych gruczołów ślinowych rozmieszczonych w całej jamie ustnej.
Rodzaje zapalenia ślinianek
- Ostre – rozwija się nagle i ma intensywny przebieg.
- Przewlekłe – trwa przez dłuższy czas, z okresami zaostrzeń.
- Nawracające – powraca po ustąpieniu objawów.
Przyczyny zapalenia ślinianek
Zapalenie ślinianek może mieć różne podłoże. Najczęstsze przyczyny to:
Czynniki bakteryjne i wirusowe
Infekcje bakteryjne są jedną z najczęstszych przyczyn zapalenia ślinianek. W ich przypadku choroba rozwija się wskutek zablokowania przepływu śliny w przewodach wyprowadzających, co sprzyja namnażaniu się bakterii. Do patogenów najczęściej odpowiedzialnych za schorzenie należą:
- Staphylococcus aureus – główny winowajca w większości przypadków bakteryjnego zapalenia ślinianek
- Paciorkowce (Streptococcus)
- Bakterie z grupy coli (np. Escherichia coli)
- Bakterie beztlenowe
Bakterie mogą przedostać się do ślinianek z jamy ustnej, gardła lub poprzez układ krwionośny. Ryzyko zwiększają czynniki takie jak odwodnienie, zastój śliny czy obecność kamieni ślinowych.
Zapalenie ślinianek może być również wywołane przez wirusy, takie jak wirus świnki, który najczęściej atakuje ślinianki przyuszne. W tym wypadku zapalenie obejmuje zazwyczaj wszystkie duże gruczoły ślinowe.
Czynniki mechaniczne i metaboliczne
- Blokada przewodów ślinowych przez kamienie ślinowe
- Zespół Sjögrena – choroba autoimmunologiczna
- Niedoczynność gruczołów ślinowych wynikająca z odwodnienia lub stosowania niektórych leków (np. diuretyków, leków przeciwhistaminowych)
Czynniki zewnętrzne
- Zła higiena jamy ustnej
- Palenie tytoniu
- Radioterapia okolic głowy i szyi
Czynniki ryzyka
- Wiek powyżej 50 lat
- Przewlekłe choroby, takie jak cukrzyca czy niedożywienie
- Odwodnienie
- Rekonwalescencja po operacjach
Objawy zapalenia ślinianek
Zapalenie ślinianek manifestuje się szeregiem objawów, które mogą różnić się w zależności od stopnia zaawansowania choroby:
- Obrzęk gruczołu ślinowego, często jednostronny,
- Zaczerwienienie i tkliwość w okolicy ślinianek,
- Ból nasilający się podczas jedzenia,
- Suchość w ustach (kserostomia),
- Nieprzyjemny smak w ustach,
- Gorączka i dreszcze (przy infekcji bakteryjnej),
- Ograniczenie możliwości otwierania ust,
- Wyciekanie ropy z przewodu ślinowego podczas ucisku.
W cięższych przypadkach może wystąpić ropień gruczołu ślinowego lub powiększenie węzłów chłonnych.
Diagnostyka zapalenia ślinianek
Wywiad i badanie fizykalne
Lekarz zwykle rozpoczyna diagnozę od szczegółowego wywiadu i oceny objawów. W trakcie badania może sprawdzić obecność ropy, obrzęku i tkliwości w okolicy ślinianek.
Badania obrazowe
- Ultrasonografia (USG) – pozwala zidentyfikować blokady przewodów ślinowych i ropnie.
- Tomografia komputerowa (TK) i rezonans magnetyczny (MRI) – stosowane w przypadku podejrzenia kamieni ślinowych lub guzów.
Badania laboratoryjne
- Posiew ropy z gruczołu w celu identyfikacji czynnika zakaźnego,
- Badania krwi, np. w kierunku świnki czy innych infekcji wirusowych.
Leczenie zapalenia ślinianek
Leczenie zapalenia ślinianek zależy od jego przyczyny, zaawansowania i obecności powikłań.
Leczenie miejscowe
Leczenie miejscowe zapalenia ślinianek zależy od przyczyny i nasilenia objawów. W łagodnych przypadkach wystarczające może być zastosowanie domowych środków zaradczych, takich jak:
- Ciepłe kompresy - stosowanie ciepłych okładów na obszar zajętych ślinianek może pomóc w złagodzeniu bólu i poprawie przepływu śliny.
- Masaż gruczołów ślinowych - delikatne masowanie chorej ślinianki w kierunku ujścia przewodu może wspomóc opróżnianie gruczołu i zmniejszyć obrzęk.
- Zwiększenie przepływu śliny - stymulowanie produkcji śliny poprzez żucie gumy bez cukru, ssanie kwaśnych cukierków lub picie kwaśnych napojów może pomóc w usuwaniu zalegającej wydzieliny.
- Higiena jamy ustnej - regularne płukanie jamy ustnej płynami antyseptycznymi oraz dokładne mycie zębów zmniejsza ryzyko infekcji wtórnych.
Produkty powiązane
W przypadku bardziej zaawansowanych stanów zapalnych może być konieczne zastosowanie farmakoterapii miejscowej:
- Antybiotyki miejscowe - w przypadku bakteryjnego zapalenia ślinianek mogą być stosowane żele lub płukanki zawierające środki przeciwdrobnoustrojowe.
- Kortykosteroidy - w niektórych przypadkach miejscowe preparaty sterydowe mogą być użyte do zmniejszenia stanu zapalnego i obrzęku.
Leczenie ogólne
W cięższych przypadkach, szczególnie gdy zapalenie ma charakter przewlekły lub powikłany, może być konieczne leczenie systemowe. Należy wówczas uwzględnić:
- Antybiotykoterapię - w przypadku zakażeń bakteryjnych lekarz może przepisać antybiotyki doustne lub dożylne, w zależności od ciężkości infekcji.
- Leki przeciwbólowe i przeciwzapalne - preparaty takie jak ibuprofen czy paracetamol mogą być stosowane w celu złagodzenia bólu i stanu zapalnego.
- Nawodnienie - utrzymywanie odpowiedniego nawodnienia organizmu wspomaga produkcję śliny i przeciwdziała zaleganiu wydzieliny w gruczołach.
Leczenie chirurgiczne
W rzadkich przypadkach, gdy inne metody zawodzą, może być konieczne zastosowanie leczenia chirurgicznego. Może ono obejmować:
- Drenaż ropnia - jeśli w śliniance powstanie ropień, konieczne może być jego nacięcie i drenaż.
- Usunięcie kamieni ślinowych - w przypadku kamicy ślinianek stosuje się procedury usuwania złogów, czasem przy pomocy sialoendoskopii.
- Usunięcie gruczołu - w przewlekłych lub nawracających przypadkach zapalenia może być konieczne chirurgiczne usunięcie zajętej ślinianki.
Bibliografia:
- https://www.msdmanuals.com/professional/ear-nose-and-throat-disorders/oral-and-pharyngeal-disorders/sialadenitis
- https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/15749-sialadenitis-swollen-salivary-gland
- https://www.pennmedicine.org/for-patients-and-visitors/patient-information/conditions-treated-a-to-z/salivary-gland-infection
- https://www.medicalnewstoday.com/articles/322439
